تبیین ادراکات اختصاصی مرتبط با جنسیت: بر اساس نظریة ادراکات اعتباری علامه طباطبایی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی

چکیده

فمینیسم‌ که بـه ‌عنوان یـک جنبش اجتماعی و سیاسی، از سال‌های پایانی سدة نوزدهم با انگیزه‌های گوناگون آغاز شد، تأثیرات خود را در حوزه‌های مختلف معرفتی بر جای گذاشته است. شاید محوری‌ترین‌ نقد‌ فمینیست‌ها که به یک معنا آبشخور دیگر نقدهاست، اعتراضی است که آنان به تحلیل معرفت و معیار‌های رایج آن وارد می‌کنند. فمنیست‌ها معتقدند‌ اسـتقلال معرفت، عقل و ذهن بشر از اوضاع اجتماعی به‌طورکامل مردود است؛ زیرا افزون ‌بر‌ اوضاع اجـتماعی، احـساسات و عواطف آدمی نیز در عقل و معرفت تأثیر دارد که یکی از مهم‌ترین عوامل اجـتماعی مـؤثر‌ در‌ آن‌، «جنسیت‌» است‌.
نسبیتی که فمینیست‌ها در حوزة معرفت‌های زنانه و مردانه مطرح می‌کنند، ‌پذیرفتنی نیست؛ ولی به نظر می‌رسد تفاوت اندیشه‌ای در میان زنان و مردان و حتی نسبیت معرفتی در میان آنان را می‌توان به معنای دیگری تصویر کرد. نویسندة این مقاله می‌پندارد این تفاوت اندیشه‌ای از طریق ابداع نظریه‌ای از سوی علامه طباطبایی; دربارة امور اعتباری که به «نظریة ادراکات اعتباری» مشهور شده، تبیین‌پذیر است؛ تبیینی که ضمن پوشش صحیح تفاوت‌های ادراکی میان زن و مرد، پیامدهای دیدگاه‌های فمینیستی را ندارد و به نسبیت معرفت‌شناختی در ادراکات حقیقی نمی‌انجامد.
برای دستیابی به این مهم، پس از مروری کوتاه در نظریة ادراکات اعتباری علامه و معنای جنسیت از دیدگاه او، به ارائة سه تبیینِ نو از ادراکات اختصاصی مرتبط با جنسیت بر اساس این نظریه خواهیم پرداخت. در تبیین نخست از اهداف گوناگون در فاعل‌های ادراکی جنسی، در تبیین دوم از احساسات متفاوت جنسی و در تبیین سوم از جریان‌های موازی طبیعت که علامه ذیل بیان نظریة ادراکات اعتباری از آن یاد می‌کند، استفاده شده است.

کلیدواژه‌ها


1. باقری‌، خسرو؛مبانی فلسفی‌ فمینیسم‌؛ چ8، تهران، وزارت علوم‌، 1382.
2. بستان، حسین؛ «نقش‌های جنیستی از دیدگاه اسلام با نگاهی به علوم اجتماعی» در:  زیبایی­‌نژاد، محمدرضا؛ هویت و نقش­های جنسیتی؛ تهران: مرکز امور زنان و خانواده، 1388.
3. زیبایی­‌نژاد، محمدرضا؛ هویت و نقش­های جنسیتی؛ تهران: مرکز امور زنان و خانواده، 1388.
4. طباطبایی، سیدمحمدحسین؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ ج2، 6، 8، 10، 12 و 16، قم: جامعة مدرسین،1417ق.
5. ــــــــــ؛ انسان از آغاز تا انجام؛ ترجمه و تعلیقات صادق لاریجانی، به کوشش هادی خسروشاهی؛ قم: بوستان کتاب، ‎۱۳۸۷.
6. ــــــــــ؛ بدایةالحکمة؛ قم: جامعة مدرسین، 1430ق.
7. ــــــــــ؛ مجموعة رسائل العلامة الطباطبایی؛قم: باقیات، 1428ق.
8. ــــــــــ؛ نهایةالحکمة؛ غلامرضا فیاضی؛ ج1-4، قم: مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1382.
9. عابدی‌نژاد داورانی، امین‌رضا؛ «حق طبیعی از دیدگاه علامه و شاگردان»؛پایان‌نامة کارشناسی‌ارشد مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1388.
10. عطارزاده، مجتبی؛ «بررسی تطبیقی مفهوم جنسیت در اسلام و غرب»؛ مطالعات راهبردی زنان، ش42، تهران: 1387، ص43-77.
11. دهخدا، علی‌اکبر؛  لغت‌نامة دهخدا؛ دسترسی در:              .http://www.jasjoo.com/books/wordbook/dehkhoda
12. غروی اصفهانی، محمدحسین؛ نهایةالدرایة فی شرح‌الکفایة؛ ج5 و 6، قم: سیدالشهدا7، 1374.
13. فریدمن، جین؛ فمینیسم؛ ترجمة فیروزه مـهاجر؛ چ1، تـهران: آشـیان، 1381.
14. فعالی، ‌محمد‌تقی؛ «جنسیت: فمینیسم یا ذات‌گروی الهی»؛ مطالعات راهبردی زنان، ش64، تهران: 1388، صص156 - 195.
15. قائمی­نیا، علیرضا؛ «معرفت شناسی فمینیستی» در: یزدانی، عباس و بهروز‌ جندقی؛ فمینیسم و دانش‌های فمینیستی: ترجمه و نقد تعدادی از مقالات دایرة‌المعارف فـلسفی روتـلیج؛ چ1، قم: دفتر مطالعات و تحقیقات زنان، 1382.
16. مصباح یزدی، محمدتقی؛ آموزش فلسفه؛ قم: مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1380.
17. مطهری، مرتضی؛ مجموعه آثار؛ ج6 و 19، تهران: صدرا، 1385.
18. هی‌وود‌، اندرو؛ درآمدی ‌بر ایدئولوژی‌های سیاسی؛ ترجمة محمد رفیعی مـهرآبادی؛ چ1، تهران: دفـتر مـطالعات سیاسی و بین‌المللی، 1379.
19. یزدانی، عباس و بهروز‌ جندقی؛ فمینیسم و دانش‌های فمینیستی: ترجمه و نقد تعدادی از مقالات دایرة‌المعارف فـلسفی روتـلیج؛ چ1، قم: دفتر مطالعات و تحقیقات زنان، 1382.
20. Alessandra tanesini; An Introduction to Feminist Epistemologies; Wiley-Blackwell, 1998.
21. Craig, Edward; "Encyclopedia of Philosophy"; V3, London and New York, routladge‌,‌‌ first‌ edition, 1998.
22. Linda Nicholson; "Gender"; in A Companion to Feminist Philosophy, edited by Alison M. Jaggar and Iris Marion Young, Blackwell, 2000.
23.  Jones, Karen; "Feminist Epistemology"; In Encyclopedia of Philosophy, 2d ed. Vol. 3. Edited by Donald M. Borchert; pp. 574–578. Detroit: Macmillan Reference USA, 2005.
24.  Maccoby. E. E., and Jacklin; The Psychology of Sex Differences; Stanford: Stanford University Press, C. N, pp. 513-530, 1974.
25. Unger. R. K; "Towards, a Redefinition of Sex and Gender"; American Psychologist 34, PP. 1085-1092, 1979.
 26. Feminist Epistemology and Philosophy of Science, (First published Wed Aug 9, 2000; substantive revision Wed Aug 5, 2015), Plato (Stanford Encyclopedia of Philosophy), in: 21/ 4/2017, https://plato.stanford.edu/entries/feminism-epistemology/.