بازنمایی خانواده در رمانهای منتخب نویسندگان زن سه دهه معاصر ایران (1390-1360)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی

2 کارشناس ارشد دانشگاه علامه طباطبایی

چکیده

رمان به طور تاریخی به بازنمایی مسائل جامعه و تغییرات اجتماعی پرداخته و از‌این‌رو همواره مورد توجه جامعه‌شناسان بوده است. در ایران به‌ویژه در دهه‌های اخیر با افزایش کمی زنان رمان‌نویس روبه‌رو هستیم؛ به‌گونه‌ای‌که شاید تنها گونۀ ادبی است که نقش زنان در آفرینش آن با مردان برابر است. یکی از درون‌مایه‌های اجتماعی اصلی در این رمان‌ها، خانواده است. این پژوهش با بهره‌گیری از روش نشانه‌شناسی، پنج رمان غیرعوام‌پسند از نویسندگان زن را بررسی می‌کند. بر اساس یافته‌های پژوهش به نظر می‌رسد مضمون مشترک رمان‌های سه دهۀ اخیر ایران، رویارویی قهرمان زن رمان با تقابل سنت و مدرنیته است که اغلب درنهایت، قهرمان رمان با وجود تحمل مصائب بسیار، مدرنیته را بر می‌گزیند و از این نظر با دنیای سنتی پیرامون خود فاصله می‌گیرد. بازنمایی زنان از نقش‌های خانوادگی انتسابی و سنتی مانند همسری و مادری و تیپ‌های شخصیتی مهربان و بردبار که نگاه گفتمان سنتی را به زنان بازگو می‌کند، به سمت هویت مدرن و سوژه‌های سرگردان در حرکت است. سهم عاملیت زنان در عشق و همسری افزایش یافته و مادری، از عنصر غالب گفتمان هویت زنان به بخش کوچک آن تغییر یافته است؛ به‌گونه‌ای‌که دغدغه‌های مادری کمتر در این رمان‌ها دیده می‌شود و فراتر از این به‌نوعی مخالفت با سنت‌های مادری در رمان‌ها وجود دارد. زنان مشغول ساختن تعاریف جدیدی از خود و نقش‌های خانوادگی مرتبط با آن مانند همسری هستند؛ ازاین‌رو روابط همسری با تنش تغییر و خیانت بازنمایی می‌شود. همراه با این تحولات، خانواده کانون تغییرات و بحران‌های بسیاری همچون طلاق، فاصلۀ نسل‌ها و نداشتن تفاهم می‌شود.

کلیدواژه‌ها


  1. استریناتی، دومینیک؛ مقدمه‌ای بر نظریه‌های فرهنگ عامه؛ ترجمة ثریا پاک‌نظر؛ تهران: انتشارات گام نو، 1380.
  2. اکو، اومبرتو؛ نشانه‌شناسی؛ ترجمه پیروز ایزدی. تهران: نشر ثالث، 1387.
  3. برت، پاتریک؛ نظریه‌های جامعه‌شناسی؛ ترجمة محمدخانی؛ تهران: نشر رخداد نو، 1389.
  4. پارسی­پور، شهرنوش؛ طوبی و معنای شب؛ چ4، تهران: نشر البرز، 1372.
  5. پرستش، شهرام و فائزه ساسانی­خواه؛ «بازنمایی جنسیت در گفتمان رمان 1375 تا 1384»؛ فصلنامة پژوهش زنان، ش4، تابستان 1389، ص55-74.
  6. پیرزاد، زویا؛ چراغ‌ها را من خاموش می‌کنم؛ تهران: نشر مرکز، 1394.
  7. ردفورد، گری پی؛ دربارة اومبرتو اکو؛ تهران: افراز، 1387.
  8. سجودی، فرزان؛ نشانه‌شناسی کاربردی؛ تهران: علم، 1387.
  9. سلیمانی، بلقیس؛ خاله‌بازی؛ تهران: نشر ققنوس، 1387.
  10. شالچی، وحید؛ «تحلیل سینمای پرمخاطب دهة اخیر ایران»؛ تهران: رسالة دکتری دانشگاه تهران، 1383.
  11. کالر، جاناتان؛ فردینان سوسور؛ ترجمة کوروش صفوی؛ تهران: نشر هرمس، 1393.
  12. کاظمی نوایی، ندا و همکاران؛ «از یقین به تردید: تحول وجه نمایی قهرمان رمان طوبی و معنای شب از دیدگاه نشانه‌شناسی اجتماعی»؛ فصلنامة نقد ادب، ش32 زمستان 1394، ص133-154.
  13. گیرو، پی­یر؛ نشانه‌شناسی؛ ترجمة محمد نبوی؛ تهران: آگه، 1380.
  14. عاملی رضایی، مریم؛ «بررسی و تحلیل سیر تاریخی سیمای خانواده در رمان فارسی از ابتدا تا دهة پنجاه»؛ پژوهش‌نامة زنان، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1391، دورة 3، ش5، ص117-142.
  15. عسگری، کارولینا راکوویتسکا و عسگر عسگری حسنکلو؛ صدای زمانه: جامعه‌شناسی شخصیت زن در رمان بعد از انقلاب؛ تهران: نشر اختران، 1395.
  16. علیزاده، غزاله؛ خانة ادریسی‌ها؛ چ6، تهران: نشر توس، 1377.
  17. مایلز، رزالیند؛ زنان و رمان؛ ترجمة علی آذرنگ (جباری)؛ تهران: انتشارات روشنگران و مطالعات زنان، 1380.
  18. میرعابدینی، حسن؛ صد سال داستان‌نویسی ایران؛ تهران: نشر چشمه، 1377.
  19. مولوی، فرشته؛ خانة ابر و باد؛ تهران: نشر افکار، 1390.
  20. نیکوبخت، ناصر و همکاران؛ «الگوی تحول نقش زن از همسر خانه‌دار تا مصلح اجتماعی بر اساس نشانه‌شناسی اجتماعی رمان‌های سووشون و عادت می‌کنیم»؛ فصلنامة پژوهش‌های زبان و ادبیات تطبیقی، ش11، پاییز 1391، صص217 - 335.

21. Bondanella, Peter; Umberto Eco and the open text: Semiotics, Fiction, Popular Culture; Indiana: Cambridge university press