مطالعة چالشهای فرزندآوری در شهر تهران با تأکید بر روش ترکیبی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 مدرس دانشگاه آزاد واحد تهران مرکز

2 عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی

3 عضو هییت علمی دانشگاه آزاد واحد تهران مرکز

چکیده

موضوع پژوهش حاضر، مطالعة جامعه‌شناختی فرزندآوری است. پرسش اصلی این است که تعیین‌کننده‌های اجتماعی باروری کدام است؟ هدف، شناسایی عواملی است که به کم‌فرزندآوری در جامعة ایرانی می‌انجامد؟ برای تبیین موضوع پژوهش، از نظریه‌های جامعه‌شناختی (گیدنز، بوردیو) همچنین تئوری‌های جمعیتی باروری (کالدول، رویکرد اشاعه، گذار جمعیتی دوم (لستهاق، وندکا)، مک نیکل، نظریة برابری جنسیتی) و نظریه‌های استقلال زنان (میسون، رُی و نیرنجان، کیشور و ...) استفاده شد. روش تحقیق، روش ترکیبی است که دربردارندة روش‌های کیفی ـ کمی است. جمعیت آماری این پژوهش، همة زنان متأهل در شهر تهران است. در بخش کیفی با بیست تن از زنان به صورت هدفمند مصاحبة نیمه‌عمیق انجام شد. در این بخش، به این پرسش‌ها پاسخ داده شد که دیدگاه زنان دربارة کنش باروری چگونه است و چه درک و تفسیری از باروری دارند. مصاحبه‌های کیفی بر اساس معانی مشترک ظاهری در قالب نظریه‌ها و طبقه‌ها کدبندی شده و به درون‌مایة اصلی «فرزندآوری ‌به مثابة ‌کنش بازاندیشانه» رسیده است. نتایج کیفی نشان داد که تصمیم افراد برای داشتن فرزند، راهکار خاصی برای ایجاد تعادل میان تمایلات فردی و ساختاری است. در بخش پیمایش، پرسش اصلی این بود که چه عوامل گوناگونی موجب تصمیم افراد به داشتن فرزند می‌شود؟ داده‌های مورد نیاز از چهارصد زن همسردار گردآوری شد. تحلیل چندمتغیره نشان داد که متغیرهای «تعداد خواهر و برادر پاسخگو، سن ازدواج، محل تولد، اختلاف سنی همسران، درآمد خانواده، تحصیلات زن، مشارکت زنان در تصمیم‌گیری در امور خانواده، استقلال روانی (رضایت از زندگی)، نگرش مثبت و منفی به فرزند، ترجیح جنسی، نگرش به سقط جنین، مدیریت بدن، دینداری و تقدیرگرایی» از عوامل مهم تأثیرگذار بر باروری (رفتار، ایدئال و تمایلات فرزندآوری) زنان قلمداد می‌شود. بر اساس نتایج به‌دست‌آمده از روش کیفی و کمی می‌توان گفت باروری، یک واقعیت اجتماعی است و در بطن فرهنگ، اجتماع، سیاست و اقتصاد صورت می‌گیرد و یک امر صرفاً زیستی یا اقتصادی نیست.

کلیدواژه‌ها


  1.  

    1. بوردیو، پییر؛ تمایز: نقد اجتماعی قضاوت‌های ذوقی؛ ترجمة حسن چاوشیان؛ چ1، تهران: نشر ثالث، 1390.
    2. سگالن، مارتین؛ جامعه‌شناسی تاریخی خانواده؛ مترجم: حمید الیاسی؛ تهران: مرکز، 1380.
    3. سرایی، حسن؛ تداوم و تغییر خانواده در جریان گذار جمعیتی ایران؛ تهران: انجمن جمعیت‌شناسی ایران، شماره دو، 1385.
    4. ــــــــــ؛ «گذار جمعیتی دوم؛ با نیم‌نگاهی به ایران»؛ نامة انجمن جامعه‌شناسی ایران، سال سوم، شمارة 6، 1387، ص140-118.
    5. رضایی، مهدی؛ «زمینه‌های کم‌فرزندآوری در کردستان»؛ پایان‌نامة دکتری، دانشگاه تهران، 1391.
    6. حسینی، حاتم؛ درآمدی بر جمعیت‌شناسی اقتصادی ـ اجتماعی و تنظیم خانواده؛ چ3، همدان: نشر دانشگاه بوعلی سینا، ‌1393.
    7. جان دبلیو، کرس ول؛ نقد و بررسی کتاب طرح پژوهش: رویکردهای کیفی، کمی و ترکیبی؛ ترجمة علیرضا کیامنش و مریم دانای طوس، تهران: انتشارات جهاد دانشگاهی علامه طباطبایی، 1391.
    8. قدرتی، حسین، یاراحمدی، علی؛ «تحلیل سرمایة اجتماعی و باروری زنان در مناطق شهری سبزوار»؛ مطالعات جغرافیایی مناطق خشک 4، 1390.
    9. کاظمی‌پور، شهلا، زاهدیان و همکاران؛ «بررسی نحوة نگرش جوانان در آستانة ازدواج و زنان همسردار 15 -49ساله نسبت به فرزندآوری و شناخت عوامل اجتماعی-اقتصادی و فرهنگی موثر بر آن»، گروه پژوهشی طرح‌های فنی و روش‌های آماری، پژوهشکدة آمار، 1394.
    10. کلانتری، صمد، حسن بیک‌محمدی و اکبر زارع شاه‌آبادی؛ «عوامل جمعیتی موثر بر باروری زنان یزد»؛ فصلنامة زن در توسعه و سیاست، دورة 3، شمارة 2، 1383، ص137ـ157.
    11. گیدنز، آنتونی؛ تجدد و تشخص، جامعه و هویت شخصی در عصر جدید؛ ترجمة ناصر موفقیان؛ تهران: نشر نی، 1392.
    12. ــــــــــ؛ پیامدهای مدرنیت؛ ترجمة محسن ثلاثی؛ تهران: نشر مرکز، 1391.
    13. گیلیس، مالکوم و دیگران؛ « اقتصاد توسعه؛ ترجمة غلامرضا آزاد ارمکی؛ تهران: نشر نی، 1379.
    14. محمودی، محمدجواد و مهدی احراری؛ درآمدی بر اقتصاد جمعیت؛ نگرش‏ها، روش‏ها و یافته‌ها؛ تهران: انتشارات موسسه مطالعات و مدیریت جامع و تخصصی جمعیت کشور، 1392.

    15. Caldwell, John Charles; "The Wealth Flows Theory of Fertility Decline"; pp. 169ـ88, 1982.

    16. Giddens, Anthony; "Risk and responsibility"; The modern law review, 62.1: pp. 1ـ10, 1999.

    17. Giddens, Anthony; "The Transformation of intimacy"; Sexuality, Love, and Eroticism in modern societies, Polity press, 1992.

    18. Lesthaeghe, Ron and Moors ,G; "Recent Trend in Fertility and Household Formation in the Industrialized world"; Review of Population and Social Policy, 2000.

    19. Roy, T. K., and S. Niranjan; "Indicators of women’s empowerment in India"; Asia ـ Pacific Population Journal 19.3: pp. 23ـ38, 2004.

    20. McDonald, P; "Gender equality, social institutions and the future of fertility"; Journal of Population Research, 17 (1): pp. 1ـ16, 2000.

    21. Weinberger, Daniel R; "Implications of normal brain development for the pathogenesis of schizophrenia"; Archives of general psychiatry, pp. 660ـ669, 1987.